Living la vida carioca

Olá, bom dia!

First things first: De website heeft al mijn e-mailcontacten in de mailinglijst gezet en ik heb daar snel alle niet-nederlandstaligen en bedrijven uitgefilterd, maar mocht je deze berichten willen ontvangen dan staat onderaan een unsubscribe knop. Ik vind het natuurlijk heel erg leuk als je (af en toe) meeleest!

Waarzijnwij.nu? Rio de Janeiro! Drie weken alweer. En wees gerust, alles gaat goed! Met mij, met Wim en met ons samen. Tudo bom!

Wat een wonderlijke stad is dit. Middenin ligt Corcovado, een met Atlantisch regenwoud bedekte piek van 700 meter hoogte, waarvandaan we vanmiddag de schoonheid van Rio hebben staan bewonderen. De stad ligt geplooid om een enorme baai, beboste heuvels, rotsachtige pieken, meren en zandstranden. De bebouwing varieert van koloniale paleisjes tot het eenvoudig ronde maar enorme Maracana stadion. Zelfs de favelas, de arme wijken die tegen de heuvelwanden zijn opgeklommen, hebben van daarboven een zekere schoonheid. We hebben er genoten totdat wij en het 30 meter hoge Christusbeeld dat met uitgestrekte armen boven ons uittorende, letterlijk in de wolken waren.

We kregen de afgelopen weken al signalen dat het thuisfront nieuwsgierig was naar onze belevenissen en af en toe klonk ook een bezorgd geluid, Rio staat immers bekend als een gevaarlijke stad. Toch heeft het even geduurd voor ik mijn reisblog weer nieuw leven in heb geblazen, er was hier rond carnaval simpelweg te veel te beleven om achter de computer te gaan zitten. Daarbij had ik mezelf de maanden voor vertrek sufgeschreven aan mijn mastertheses. Nu zit ik uitgerust en met veel plezier op het balkon te typen en kunnen jullie via waarbenjij.nu en hyves weer een keer in de zoveel tijd meegenieten. Mijn vader zorgt voor het beeldmateriaal. Hij durft inmiddels met zijn camera over straat en dat heeft al heel wat prachtige plaatjes opgeleverd, die te zien zijn op zijn flickr pagina: http://www.flickr.com/photos/wimgevonden/collections/72157615106699810/ . Met twee camera’s tegelijk over straat bleek echter overmoed, want als je met je grote exemplaar aan de slag bent kan je niet tegelijk op het kleintje letten en wisselt dat dus van eigenaar. Ach, het had ook in Amsterdam kunnen gebeuren.

Het is snel gegaan. In januari was ik nog student en stond ik op de schaats. Nu ben ik afgestudeerd psycholoog (waarschijnlijk zelfs cum laude) en lig ik te zonnebaden op het strand van Ipanema. In de laatste weken voor vertrek was ik zo druk met afstuderen, mijn kamer uitruimen en mijn baan overdragen, dat er maar weinig ruimte was voor voorpret. Ineens was het 11 februari en reden we in de nachtelijke uurtjes door de sneeuw naar Frankfurt. We hadden in Almere al afscheid genomen van mijn moeder, die overwinteren op Bonaire heeft verkozen boven het rondtrekken met een rugzak met haar twee onvermoeibare mannen. We waren een beetje gespannen want we wisten niet of we wel in konden checken met onze enkele reis, officieel is een retourticket verplicht. Het plan was om op het vliegveld een ‘refundable’ terugreis aan te schaffen indien er moeilijk gedaan werd, maar we konden gewoon doorlopen. We wuifden onze eenkoppige uitzwaaicommissie Nick vaarwel en begonnen aan ons grote onbegrensde avontuur.

Ongeveer 27 uur nadat we de Oevergriend verlieten reden we in een taxi rua Paula Mattos binnen http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=en&geocode=&q=rua+paula+mattos+123,+rj,+brazil&sll=37.996163,-95.712891&sspn=21.421162,53.085938&ie=UTF8&ll=-22.90812,-43.193092&spn=0.012254,0.025921&z=15 . Het was hier nacht en de taxichauffeur vertelde dat hij hier doorgaans om deze tijd niet kwam. Hij wees. “Die kant op is niet veilig, en die kant ook niet”. Eerder had hij een Zweedse jongen met wie wij de taxi deelden zo bang gemaakt dat hij bij zijn hostel aangekomen niet meer uit durfde te stappen. Wij vonden het ook wel fijn dat hij wachtte tot voor ons de deur werd open gedaan want de straat was uitgestorven. Toen de glimlach van Icaro, de Braziliaanse vlam van mijn bestuursgenootje Heleen, ons vanuit de deuropening begroette was de onrust weg. Zij had hier tijdens haar verblijf in Rio ook gewoond en ik ben haar superdankbaar dat ze voor ons een plekje in het huis van dona Gui geregeld heeft. We hebben onze eigen kamer in het bovenhuis, waar ook een keuken, balkon en ruime woonkamer tot onze beschikking staan. Icaro en zijn oma dona Gui wonen beneden en hebben ons wegwijs gemaakt in de buurt en de stad. Santa Teresa is helemaal niet eng, maar een fijne wijk op een heuvel, waar een karakteristiek trammetje doorheen rijdt en veel kunstenaars wonen. Het trammetje rijdt over een aquaduct de heuvel af en naar het centrum. Onder het aquaduct, op loopafstand van ons huis ligt Lapa, het uitgaanscentrum van Rio. De grote discotheken zijn bij de stranden, maar hier bruist het in de kleine sambaclubs en vooral ook op straat. Vrijdagavond in Lapa is het maar al te gemakkelijk om je te laten verleiden tot nog een caipirinha terwijl je drommen levensgenieters aan je voorbij ziet trekken. En dan is het ineens licht! Ons tempo lag in eerste instantie laag, want we waren nog moe van de reis en het is hier overdag gemiddeld 35 graden.

Ik wilde een iets koeler kapsel en heb een kapper opgezocht wiens adres Heleen op een servetje had gekrabbeld. Een oud Italiaans mannetje die ook schilderijtjes verkocht en heel graag over vroeger wilde praten. Ik houd van dat soort zaakjes. We verschilden echter van mening over wat ‘een beetje eraf’ betekende en ik kwam gekortwiekt weer naar buiten. Zelf loop ik voorlopig met een borstelkop en ook Wim is onder handen genomen, hij is bang dat zijn haar zich niet meer herstelt en dat hij kaal thuis komt. Het is wel lekker luchtig met deze temperaturen en ik zie er meer als een Carioca, een inwoner van Rio, uit. Dan ga je ook carioca dingen doen. Naar een voetbalwedstrijd in voetbaltempel Maracana bijvoorbeeld, een van de grootste en meest historische stadions ter wereld. Icaro is Flamenguista, dus we voegden ons bij de rood-zwarten in de stadsderby met Botafogo. Het voetbal was bedroevend, want alle goede spelers worden als kinderen al naar Europa gehaald, maar de sfeer was er niet minder om. We zaten in het vak met de meest fanatieke supporters en werden van weerszijden opgezweept door oorlogstrommels en gezang. Het heeft niet kunnen voorkomen dat Flamengo achterkwam en een penalty miste, een moment waarop de eigen spelers genadeloos werden uitgefloten en er kleine opstootjes ontstonden. Dat terwijl beide teams al geplaatst waren voor de volgende ronde, het resultaat was puur een erekwestie. De gelijkmaker in de laatste minuut werd als een overwinning gevierd met een passie die we later bij het carnaval hebben teruggezien.

Het carnaval was de reden dat we juist nu naar Rio zijn vertrokken. Toen ik nog geen twee maanden oud was nam mijn vader me al mee naar Bergen op Zoom om daar vastenavend te vieren. Dit is pas de derde keer dat ik daar niet gehuld in boerenkiel met een dikke jas eronder de Bergse Samba stond te dansen, alleen toen ik in India en in de VS was sloeg ik ook over. Onze grootste klacht over carnaval in Bergen is dat je tenen er vanaf vriezen als je naar de optocht staat te kijken. Elk jaar zagen we ook op televisie hoe zomers het er in Rio aan toe ging en dan zei Wim steevast dat hij daar ooit nog wel eens tussen zou lopen. Al was het maar om uiteindelijk te kunnen bevestigen dat er “niks boven Bergen” gaat. We hadden verwacht dat het een wereld van verschil zou zijn, want in Nederland zie je altijd beelden van de parades met schaarsgeklede danseressen en zelden het spontane straatcarnaval dat we gewend waren. Dat wekte de indruk dat carnaval in Rio meer een kwestie van ‘kijken naar’ dan van ‘meedoen’ was. Dat beeld is de afgelopen weken volledig onkracht.

Straatcarnaval wordt hier gedreven door de blocos, bands varierend in grootte van 20 tot 200 man. Ze bestaan voornamelijk uit trommelaars, met soms wat blazers erbij of een wagen met versterkte gitaren en zangers. Er wordt samba gespeeld. Vaak een eigen compositie die uren achter elkaar herhaald wordt, en anders zijn het sambaklassiekers die iedere Carioca kent. Ook wij zingen ze nu mee. Vooral Wim is heel goed in doen alsof hij de tekst kent door zijn mond wat op en neer te bewegen. Vaak komt een bloco samen op een pleintje, legt in de loop van een paar uur een paar honderd meter af naar een ander pleintje, speelt nog even door en stopt er dan weer mee. De bezoekers zingen mee, doen een dansje en drinken bier. Het is eenvoudig maar effectief vermaak. Verenkostuums en blote billen zijn bij de blocos niet van de partij. De meeste mensen houden het bij een gekke hoed of een ander niet-alledaags accessoire. Bij onze eerste bloco in Santa Teresa, die met de hele band in de tram gestapt waren, hebben we een dame met een pan als hoofddeksel gespot. Wim en ik werden hier wild enthousiast van omdat we dachten dat dat soort flauwekul alleen in Bergen gewaardeerd werd. Maar ook hier draait het straatcarnaval meer om de lol dan om het mooi wezen, hoewel opgemerkt moet worden dat er hier buitengewoon veel vanzichzelf mooie mensen rondlopen. Volledig verklede mensen zie je trouwens ook genoeg, vooral veel mannen die van de gelegenheid gebruik maken om vrouwenkleren aan te trekken. Sommige blocos hebben een thema, zoals de carmelitas die hier ook door de buurt trekken. De bloco eert een non die de orde is ontvlucht en daarom hullen veel mensen zich in nonnenkappen. Wim heeft er ook een aangeschaft en er de rest van de carnaval mee gelopen. Tussen de carmelitas viel hij niet op, maar op andere plekken in de stad trok een zesenzestig jarige gringo met een nonnenkap veel bekijks. Mensen kusten zijn hand, vroegen om zijn zegen voor hun voetbalteam en wilden met hem op de foto. Prachtig hoe je door zoiets simpels meteen aanspraak hebt en lol met willekeurige voorbijgangers. Je moet wel weten waar de blocos zijn, want tussen de bedrijven door merk je heel weinig van carnaval. En zo eenvoudig is het nog niet om de blocos te vinden. Er staan tijden en plaatsen in de krant, maar die zijn vaak expres verkeerd. Zo hebben we de carmelitas een keer gemist omdat ze ipv 17u al om 09u de straat op waren gegaan, dan is het minder warm en wordt het niet te druk schijnt de gedachte te zijn. Om 09u lagen wij pas net op bed, maar er zijn dan toch al snel een paar duizend mensen op de been waarmee de smalle straten van Sta. Teresa behoorlijk vol staan. Bij de grootste bloco van allemaal, ook in de vroege ochtend maar dan op de hoofdader van het centrum, liepen we tussen 400.000 feestgangers, waarvan de meesten de muziek niet eens konden horen. Dan heb je het over de zondag na carnaval, want ook al levert koning Momo op aswoensdag de sleutels van de stad in, Rio feest nog even door.
Naast de blocos heb je de parades in het Sambodromo, een stadion dat speciaal voor dat doeleinde gebouwd is en waar wij toevallig om de hoek wonen. De verschillende wijken van Rio hebben hun eigen sambascholen en net zoals je met voetbal voor Botafogo of Flamengo bent, ben je als het om carnaval gaat voor Mangueira, Salgueiro of Beija-Flor. De scholen werken het hele jaar maar naar een ding toe, hun defile door het sambodromo. Je kan daar zoals de meeste Brazilianen naar gaan kijken op de televisie. Je kan ook een kaartje kopen en de stoet op de tribune aan je voorbij zien trekken, of jezelf aanmelden bij een sambaschool en onderdeel zijn van de parade. Onder het motto ‘we duiken er midden in’ heb ik voor vertrek contact gelegd met een carioca (Gabi de lokale couchsurfkoningin) die zelf ook voor het eerst mee wilde gaan lopen en heeft zij een stel prachtige jaren ’30 badpakken in de kleuren van Academicos de Rocinha voor ons besteld. Rocinha is de grootste favela van Rio, met grofweg evenveel inwoners als Almere. De plaatselijke sambaschool wilde graag terugkeren in de eredivisie, waar de 12 topscholen op zondag en maandag hun kunsten vertonen. Rocinha heeft daar korststondig bijgehoord, maar is gedegradeerd naar grupo A, de eerste divisie met de Omniworlds en Excelsiors van de samba. Het gaat daar onder nog door tot grupo D, zeg maar de lokale zaterdagamateurs, maar aan de top is het een bloedserieuze zaak. Wij wilden niet de gringos zijn die met hun gebrek aan ritmegevoel de school punten zouden gaan kosten en er moest dus geoefend worden. Het liedje hadden we in Nederland al een paar keer geprobeerd mee te zingen. Geprobeerd, want Portugees is bepaald geen eenvoudige taal om uit te spreken. De generale repetitie was kostuumloos, ergens op de boulevard aan het strand voor de favela. Gabi had meer gringos uitgenodigd en wij waren de enige onder hen die het liedje al een beetje kenden dus we hoefden ons niet te schamen. In een uur schoven we zingend en dansend stukje bij beetje verder over de boulevard, onder toeziend oog van de toegestroomde inwoners van Rocinha. Lena, de manager van onze ala (=een vleugel van de parade met mensen met hetzelfde kostuum), en haar assistent probeerden ons keurig in rijtjes van acht te houden en moedigden ons aan te blijven lachen en te blijven zingen. Gelukkig hoefden we niet zoals andere alas ook nog bepaalde pasjes te doen, dat bleef voorbehouden aan mensen die daar maanden op hadden kunnen oefenen. Het is maar 700 meter, maar toch kwamen we uitgeput over de eindstreep. Hard werk dat paraderen! Op basis van de oefening schatte ik ons overigens in als degradatiekandidaat, het had nog weinig weg van de pracht en praal die ik van televisie kende.

Toen we op zaterdagavond de concurrentie vanaf de tribune bekeken, we waren pas de 7e school van de 10 en elk heeft een uur, dacht ik niet dat wij daaraan konden tippen. De overvloed die aan ons voorbij trok was overweldigdend. Elke school begint met vuurwerk, zo hard dat het in ons huis klinkt als een mortieraanval. Dan gaat de puxador het voor dat jaar gecomponeerde liedje zingen en ineens knallen de trommels erin, de batteria. De optocht word geleid door de comissão de frente die het publiek opwarmt met een soort toneelstukje en vervolgens vullen de vleugels de brede boulevard. Elke keer tientallen tot honderden mensen met hetzelfde kostuum, het een nog extravaganter dan de andere. Bekende Brazilianen lopen apart, als dansmeester en vaandeldraagster, en vertonen hun voetenwerk. Tijdens de optocht van de grupo especial hebben we op die manier Ronaldinho nog voorbij zien komen. Ook de danseressen met veren van anderhalve meter en onbedekte billen met een string ingelegd met edelstenen ertussen zijn van de partij. Wagens zijn groots en decadent versierd en staan ook weer vol met mooie mensen die je verleiden met hun lach en hun strakke lichaam dat sensuele bewegingen maakt. Als het publiek het mooi vind laten ze dat merken, er wordt meegezongen, met vlaggetjes gewapperd en gejuichd. Ruim 2000 mensen en 4 wagens per school komen er voorbij. Na de derde groep, rond middernacht, hebben we ons in onze zwempakken gehesen, rubber band om ons middel gedaan en paraplutje uitgeklapt, om ons bij Rocinha te voegen. Heel tof om in de coulissen te zijn, sommige deelnemers worden letterlijk op de wagens gehesen omdat hun kostuums zo groot zijn. Mijn vrees voor degradatie viel ook meteen weg, want onze wagens en kostuums met de Franse invloed in Brazilie van begin 20e eeuw als thema zagen er fenomenaal uit. De drummers waren uitgedost als legionairs, een groep iets voor ons liep er bij als poedels en we hadden ook Can Can danseressen. De leider van onze ala had nog stress want de zwembanden bleken te breed voor de middel van de slankere deelnemers zoals Wim en ik. Harmonie daar scoor je punten mee, dus ook bij ons moest de band nog om de middel bevestigd worden met striemende touwtjes. Mijn huid draagt er nog steeds te sporen van, je moet wat over hebben voor je club! Alsnog hebben we een paar uur moeten wachten voor aanvang, waarin Wim veel foto’s heeft kunnen nemen en we nog een interview hebben gegeven aan een dame van de Nederlandse televisie. Veronica maakt een documentaire over een fotograaf die carnaval over de hele wereld vastlegt en hier Rocinha volgde. Misschien zijn we in mei even in beeld.

Pas om kwart voor drie ging het los. Wim en ik waren aan de zijkant opgesteld en paradeerden langs de skyboxen. Het was echt een fan-tas-ti-sche ervaring. Ik lonkte naar de toeschouwers, probeerde ze in beweging te krijgen, samen met hen te zingen. Oude dametjes, enthousiast zwaaiende kinderen, flamboyante homo’s en fotomodellen kregen een spontane serenade en een knipoog van onder de groene paraplu met zwarte stippen en dan trok onze ala elke keer weer een stukje verder. Onze manager moest de man voor ons nog regelmatig in het gareel dirigeren, maar knikte ons bemoedigend toe, we deden het uitstekend. Na een uur bereikten we de praça de apoteose, waar de grote boog staat die het einde van de parade markeert. Ik was gesloopt, maar voelde me gelukzalig. ‘Als we winnen kom ik volgend jaar weer!’ riep ik. Toen we nog zaten na te genieten en nog te moe waren om naar huis te lopen kwam de zon weer op. De laatste twee scholen moesten het helaas voor hen bij daglicht aan het resterende publiek laten zien, maar ook in het donker hadden ze niet aan ons kunnen tippen. Kijk en oordeel zelf, onze ala is vanaf 1:30 even op de achtergrond te zien: http://www.youtube.com/watch?v=JUlwX4UL9O0 . Er zijn ook closeups gemaakt, hier staat Wim in het midden en ik er rechts naast: http://www.travelpod.com/travel-photo/crismarpe/1/1235518320/1_c.jpg/tpod.html .

Ik dacht dat ik toen wel genoeg parade gezien had, maar toch heeft de grupo especial me op maandag nog kunnen boeien. Ze doen er nog net even een portie bovenop. In 82 minuten komen er rond de 4000 gekostumeerde personages en 8 wagens per school voorbij, allemaal nog groter en nog extravaganter dan op zaterdag. We hadden de goedkoopste plaatsen en zaten dus ver weg, maar hebben voor de laatste school de kaartjes van twee dames in een loge direct aan de piste gekregen. Zo had ik nog de gelegenheid om te flirten met de danseressen op de wagens en kon Wim de close-ups maken die hij begeerde. Vooral van Portela en Salgueiro, de latere kampioen, heb ik genoten. We waren op aswoensdag bij de uitslag in het sambodromo en zagen daar een enorm gespierde volwassen man in tranen, omdat zijn grote liefde, zijn Salgueiro, voor het eerst in zestien jaar de titel greep. Rocinha, in de krant genoemd als een van de kanshebbers heeft het dit jaar niet gehaald. We zijn op een respectabele 3e plaats geeindigd, maar aan de cijfers voor harmonie en doorstroming van onze ala heeft het niet gelegen, we hebben het publiek betoverd!

Er stond zelfs nog een foto van onze paraplutjes in de krant, maar in de dagen na carnaval viel ons op dat Rocinha doorgaans negatief vermeld wordt. Negen van de tien keer gaat het om de woonplaats van de daders van een of ander misdrijf. Misdrijven die met veel beeld en woord in de krant worden belicht, met name als de slachtoffers uit een hogere sociale klasse komen. We lopen ’s avonds gewoon over straat , maar realiseren ons dat de ellende hier vaak wel dichterbij komt dan in andere steden. Onlangs zijn er binnen 48 uur twee hostels overvallen. Mannen met geweren en granaten walsten naar binnen schoven de veelal slapende gasten bij elkaar in een kamer en namen alles mee. De Zweed die niet uit durfde te stappen had dus wellicht toch wel een punt. Ik heb er eechter nog geen moment wakker van gelegen. Als de cariocas zingen over hun cidade maravilhosa zing ik uit volle borst mee, het is ondanks de sociale problemen een fantastische stad!

Nog een paar dagen en dan zeggen we Rio (voorlopig) vaarwel. We gaan zuidwaarts, zo lijkt het. Het wordt daar straks winter en ten noorden van ons blijft het voorlopig nog wel even warm. Een concreet plan hebben we niet, maar ontspannende eilanden, oud-koloniale stadjes, gigantische watervallen en bezoeken aan oud-studiegenootjes die op het zuidelijk halfrond wonen behoren tot de mogelijkheden (ik trof Roos Schouw in Rio, superleuk!). Jullie horen het nog. Ik heb geen huis, geen baan, geen haast. Heerlijk!

De laatste weken waren we weinig online en dat vond ik eigenlijk wel best. Het lokale internetcafe lijkt tevens dienst te doen als naschoolse opvang (=LAN party). Maar skypen en chatten doen we graag! Het is hier sinds de lokale zomertijd ineens was afgelopen 4 uur vroeger dan in Nederland. Lokale telefoon hebben we ook, +55 21 8375 4286 ben ik en +55 21 8375 3627 is Wim en met een smsje zijn we, mits we niet op het strand van Copacabana liggen, eenvoudig online te bewegen.

Abraço, Martin & Wim